Desinformatie en beïnvloeding tijdens de verkiezingen

Verkiezingen vormen de basis van onze democratie. Het is dus bijzonder belangrijk dat deze vlot, correct, transparant en democratisch verlopen. De organisatie van de verkiezingen, de stemcomputers en het tellen van de stemmen zijn daarom goed beveiligd in België. Helaas worden de verkiezingsvoorbereidingen en ook de verkiezingen zelf regelmatig aangegrepen door binnen- en buitenlandse actoren om aan beïnvloeding te doen en desinformatie te verspreiden. De kans is groot dat er de komende weken en maanden veel niet correcte en misleidende informatie zal worden verspreid via (sociale) media. Vanuit de overheid roepen we op om steeds kritisch en alert te zijn. 

Desinformatie: een potentieel gevaar voor de democratie

Desinformatie is een verzamelterm voor alle mogelijke vormen van valse, verkeerde of misleidende informatie die doelbewust wordt gecreëerd en verspreid met de bedoeling om meningen of gedrag te beïnvloeden, geld te verdienen of de samenleving schade toe te brengen door bijvoorbeeld te polariseren of onze democratie te ondermijnen. Zowel landen (regeringen), lobbygroepen, bepaalde organisaties maar evengoed individuen verspreiden desinformatie om hun eigen agenda te dienen.

In de context van de verkiezingen hebben dergelijke actoren niet zozeer het doel om de kiezers in een alternatieve waarheid te doen geloven, wel om de bevolking te doen twijfelen zodat het moeilijker is om een onderscheid te maken tussen correcte en foute informatie en tussen feiten en meningen. Dit kan leiden tot instabiliteit en meer verdeling binnen onze samenleving. Bovendien kan ook misleidende informatie verspreid worden om twijfel te zaaien over de legitimiteit, veiligheid en betrouwbaarheid van het stemproces en de technische systemen.

Desinformatie en andere vormen en technieken van beïnvloeding vormen dus een potentieel gevaar voor onze democratie. Bij verschillende recente verkiezingen in het buitenland zijn sterke aanwijzingen dat bepaalde actoren (zowel individuen, groepen, lobbygroepen als zelfs staten) geprobeerd hebben om het stemproces te beïnvloeden. We kunnen niet uitsluiten dat bepaalde actoren mogelijks ook de verkiezingen in ons land proberen te beïnvloeden. Daarom is het belangrijk dat we ons bewust zijn van dit potentieel gevaar en ons hier weerbaar tegen maken, zowel als overheid maar ook als samenleving. 

Welke technieken worden gebruikt voor deze beïnvloeding?

Artificiële intelligentie 

Moderne technologieën en artificiële intelligentie kunnen worden ingezet en vergemakkelijken phishing-pogingen, cybercriminaliteit en manipulatie van informatie. Denk bijvoorbeeld aan deepfakes, dit zijn audio en videobeelden die via kunstmatige intelligentie bewerkt of gemanipuleerd zijn. Zo kan men video's maken waarin mensen dingen zeggen of doen die ze nooit gezegd of gedaan hebben. Door deze technologieën wordt gecreëerde informatie vermengd met feiten, of krijgen we te maken met onder andere geautomatiseerde accounts die gebruikt worden voor netwerken van nepvolgers, gemanipuleerde video’s of gerichte reclame. Sociale media hebben hierbij een grote impact aangezien deze voor veel mensen de voornaamste bron zijn om nieuws te vinden, lezen, bekijken en delen.

Algoritmes

Op sociale media platformen wordt bovendien gebruik gemaakt van bepaalde algoritmes om kiezers te bereiken en de boodschappen van campagnevoerders te verspreiden. Door deze algoritmes kom je terecht in een soort bubbel van informatie die je visie bevestigt waardoor je niet meer uitgedaagd wordt om kritisch te zijn en je eigen ideeën in twijfel te trekken.

Bots

Daarnaast is er een toename van social bots die bestaan uit nepaccounts op sociale media en zich voordoen als echte personen. Deze bots kunnen invloed uitoefenen door haatdragende taal te verspreiden en zo mensen op te hitsen of de publieke opinie te beïnvloeden. Ook kunnen er hashtags aangemaakt worden die de mening van zeer weinig mensen reproduceren, maar door een groot aantal bots worden gedeeld, waardoor het lijkt dat veel mensen deze mening delen. Daarnaast blijven internettrollen een aanwezig fenomeen, waarbij een echt persoon verdeeldheid zaait op sociale media en bepaalde groepen mensen probeert te frustreren en boos te maken. 

Menselijke actoren

Desinformatie wordt echter zeker niet alleen verspreid via technologie. Ook individuen of influencers met een bepaalde agenda, lobbygroepen, organisaties enz. kunnen doelbewust verkeerde of uit zijn context gehaalde informatie de wereld insturen, al dan niet versterkt door technologische middelen. Op die manier proberen zij een bepaalde agenda te sturen.

Wat kan je zelf doen?

Het is bijzonder belangrijk dat je je bewust bent van de verschillende mogelijke beïnvloedingspraktijken en technieken en steeds kritisch omgaat met informatie. Baseer je bij het zoeken naar informatie vooral op betrouwbare, officiële kanalen, zoals overheidswebsites of de grote nieuwsmedia en wees voorzichtig met de informatie die je leest en deelt op sociale media. 

Op onze pagina rond desinformatie vind je tips over hoe je desinformatie kan herkennen en hoe je jezelf er beter tegen kan beschermen. 

Zo kan je jezelf enkele vragen stellen: 

• Wie is de auteur van het artikel of bericht? 
• Wanneer is het bericht of de tekst geschreven en gedeeld? 
• Op welke bronnen baseert de auteur zich? Is het geloofwaardig?
• Met welk doel is de tekst of het bericht geschreven? 
• Vind ik dezelfde informatie ook in andere bronnen? 
• Heeft de tekst een merkwaardige vorm?
  • Staat de tekst vol schrijffouten, uitroeptekens of hoofdletters?
  • Is de titel zeer overdreven of misleidend?

Op de website van Mediawijs (het Vlaamse Kenniscentrum Digitale en Mediawijsheid van de Vlaamse overheid en imec vzw) vind je een overzichtelijke affiche met 10 vragen die je helpen om betrouwbare bronnen te identificeren en je te wapenen tegen desinformatie.

Iktwijfel.be, een campagne binnen het project EDMO Belux (een gemeenschapsoverschrijdende, meertalige samenwerking tussen deskundigen uit o.a. de academische wereld, het maatschappelijk middenveld, de media en mediageletterdheid), biedt handvaten om zekerheid te brengen in twijfels. Je vindt tips over hoe je online goed kan zoeken, aan wie je raad kan vragen of met wie je kan praten over je twijfels.

Neem bovendien ook een kijkje op onze pagina over factchecking om te lezen hoe je zelf een factcheck kan uitvoeren. 

Met de twee serious games Harmony Square en Cat Park (beiden ontwikkeld door o.a. de universiteit van Cambridge en DROG en Tilt Studio, twee Nederlandse organisaties die werken tegen het verspreiden van desinformatie) ontdek je hoe politieke desinformatie op sociale media verspreid wordt.
 

Wat doen de overheden?

In België is de Algemene Directie Identiteit en Burgerzaken (ADIB) van de FOD Binnenlandse Zaken verantwoordelijk voor de organisatie van de federale, regionale en Europese verkiezingen. Zowel voor, tijdens als na neemt de FOD Binnenlandse Zaken diverse maatregelen om de veiligheid en transparantie van de verkiezingen te garanderen. Een volledige oplijsting van deze maatregelen vind je op de pagina: https://verkiezingen.fgov.be/algemeen/veiligheid-en-transparantie

De overheden doen er alles aan om de verkiezingen vlot, correct en democratisch te laten verlopen. Dit betekent veel voorbereidingswerk in aanloop naar de verkiezingen. Zo wordt er bijvoorbeeld een risicoanalyse opgesteld met verschillende uitgangspunten, waaronder technische risico’s, procesmatige risico’s en cyberrisico’s. Ook voor desinformatie wordt er een dergelijke analyse opgesteld. Op basis van deze analyse wordt bekeken hoe de verschillende betrokken diensten zullen reageren in geval van verschillende scenario’s.

Het Nationaal Crisiscentrum volgt samen met zijn partners op welke valse berichten of misleidende informatie in ons land circuleert. Indien nodig zullen wij de bevolking hiervan ook bewust maken door er duidelijk over te communiceren op onze kanalen.

Interessante websites

• Speciaal voor de verkiezingen creëerde de Algemene Directie Identiteit en Burgerzaken bovendien een specifieke website. Daar kan je terecht voor al je (praktische) vragen in verband met de verkiezingen.
• Wil je meer weten over de Europese verkiezingen? Het Europees Parlement ontwikkelde een speciale website over de Europese verkiezingen. Je vindt er het antwoord op al jouw vragen.
• Op de website van Mediawijs kan je heel wat vinden rond desinformatie en gerelateerde thema’s. Mediawijs heeft bovendien een hele pagina rond verkiezingen in een digitale samenleving. Je vindt er bovendien ook het lessenpakket “Verkiezingen in de klas” voor leerlingen van de tweede en derde graad secundair onderwijs. Dit pakket bestaat uit vier thema’s met telkens bijhorende methodiek en EDUbox.
• WAT WAT biedt informatie op maat van jongeren over heel wat verschillende onderwerpen, zoals ook verkiezingen. 
• Jongeren die voor het eerst gaan stemmen in 2024 vinden alles wat ze daarover moeten weten op de website van ‘t Is aan u.
• De Veiligheid van de Staat (VSSE), het Centrum voor Cybersecurity België (CCB) en de Algemene Dienst voor Inlichting en Veiligheid (ADIV) onwikkelden een brochure “veilig online tijdens de verkiezingen” voor politieke partijen en hun kandidaten.
• EDMO BELUX is een onderzoekshub die desinformatie in België en Luxemburg controleert door internationale deskundigen uit de academische wereld, het maatschappelijk middenveld, de media en journalistiek, factchecking en mediageletterdheid samen te brengen. Op hun website vind je onder meer door hen uitgevoerde factchecks, materiaal rond mediageletterdheid en tips om zelf aan factchecking te doen.
• De onafhankelijke non-profit organisatie, EU DisinfoLab, verzamelt kennis en expertise rond desinformatie in Europa. Op hun website delen ze interessante publicaties en tips om desinformatie te detecteren en hoe ermee om te gaan.